W ostatnich latach bardzo wzrosło zainteresowanie mikroorganizmami żyjącymi w naszym ciele – jest ich mniej więcej tyle co naszych własnych komórek. Dużo uwagi przyciąga flora bakteryjna jelit – słyszy się o jej wpływie na choroby układu pokarmowego, o serotoninie i osi mózgowo-jelitowej oraz o probiotykach i specjalnych dietach. Flora jamy ustnej, mimo, że stanowi jeden z najbardziej różnorodnych i wyjątkowych mikrobiomów człowieka i jej wpływ na zdrowie jest znaczący, często umyka naszej uwadze.

Czym jest mikrobiom jamy ustnej?

Mikrobiom to suma mikroflory (czyli różnych mikroorganizmów) oraz środowiska, w którym żyją. Mikrobiom jamy ustnej charakteryzuje się wyjątkową różnorodnością. Jak na razie odnotowano ponad 700 różnych gatunków zasiedlających go. Są to głównie bakterie, ale też grzyby, wirusy, archeony oraz protisty. Te mikroorganizmy, w różnych ilościach i proporcjach zasiedlają inne części jamy ustnej. Osobno scharakteryzowano mikroflorę typową dla śliny, języka, policzków, powierzchni zębowych, dziąseł, podniebienia oraz migdałków. Ilość tych mikrobów jest niesamowita – jeden mililitr śliny zawiera ok. 100 mln komórek mikroorganizmów. Mikrobiom jamy ustnej jest wrażliwy i wykazuje dużą zmienność w zależności od dostępności tlenu, składników odżywczych, pH i innych czynników (Kilian et al., 2016; Deo and Deshmukh, 2019; Willis and Gabaldón, 2020).

Jaką rolę spełnia mikrobiom?

Nasz organizm żyje w symbiozie ze swoją mikroflorą. Przyczynia się ona do regulacji układu pokarmowego, działań antyoksydacyjnych oraz przeciwzapalnych. Bakterie, które zamieszkują jamę ustną mogą działać pro- lub przeciw- zapalnie – wywierają w ten sposób wpływ na wiele procesów zachodzących w jamie ustnej. Wspomagają demineralizację i remineralizację szkliwa, mając w ten sposób duży wpływ na rozwój próchnicy. Eliminują też wolne rodniki oraz inne produkty metaboliczne (Kilian et al., 2016). Wiele ról mikrobiomu nie zostało jeszcze dokładnie scharakteryzowanych i opisanych. Patrząc jednak na to jak wiele wpływów wywierają na jamę ustną i resztę ciała, na pewno jest ich więcej.

Dysbioza mikrobiomu

Wszystkie mikroorganizmy żyją ze sobą w ścisłej równowadze. Między nimi stale zachodzi mnóstwo interakcji – dobrze komunikują się między sobą za pośrednictwem wydzielanych przez siebie substancji (Marsh, Head and Devine, 2015). W zależności od warunków mogą się wspierać lub walczyć ze sobą. Trudno określić dokładnie z jakich organizmów składa się zdrowy mikrobiom, ponieważ jest różny u różnych ludzi. Wiadomo jednak, że zbyt duża proporcja niektórych bakterii powiązana jest z konkretnymi zaburzeniami. Jeśli równowaga jest zaburzona, można mówić o dysbiozie (Kilian et al., 2016).

Wpływ dysbiozy na jamę ustną

Jednymi z najbardziej znaczących chorób powiązanych z dysbiozą są próchnica i choroby dziąseł. W przypadku próchnicy, węglowodany spożywane są przez bakterie, które w wyniku fermentacji produkują kwasy. Te kwasy obniżają miejscowo pH zęba powodując demineralizację szkliwa. Doprowadzają również do dysbiozy, gdyż bakterie, które produkują więcej kwasów i są bardziej do nich przystosowane zaczynają dominować. To z kolei powoduje większe predyspozycje do próchnicy (Takahashi, 2015; Kilian et al., 2016).

Podobne mechanizmy działają przy chorobach dziąseł. Przykładem jest zachowanie prozapalnej bakterii Porphyromonas gingivalis. Potrzebuje ona do przeżycia żelazo i hem. Gdy dochodzi do zapalenia dziąseł i pojawia się krwawienie, substancje te dostarczane są jej i populacja bakterii wzrasta, a dziąsła ulegają jeszcze większej degradacji (Meyle and Chapple, 2015; Kilian et al., 2016).

Wpływ dysbiozy na zdrowie ogólne

Poniższy obraz opublikowany przez Willis and Gabaldón w 2020 roku pokazuje powiązanie bakterii z konkretnymi chorobami. Bakterie zaznaczone kolorem niebieskim występują w zwiększonej ilości przy danej chorobie, a te zaznaczone kolorem czerwonym w mniejszej. Ilość tych zaznaczonych kolorem fioletowym ulega zmianie podczas choroby.

Dysbioza mikrobiomu

Dzięki bardzo dobremu ukrwieniu i bezpośredniemu połączeniu z układem trawiennym i oddechowym, jama ustna wywiera duży wpływ na resztę ciała – jej mikrobiom nie jest odizolowany. Wiele badań wykazało, że bakterie z jamy ustnej powiązane są z chorobami kardiologicznymi, reumatoidalnym zapaleniem stawów, umieralnością płodu, nieswoistym zapaleniem jelit, różnymi nowotworami, chorobami układu oddechowego, zapalaniem opon mózgowych oraz chorobami wątroby (Kilian et al., 2016). Powiązania są zapewne dwustronne, lecz te choroby wiążą się z konkretnymi zmianami w mikrobiomie. Na przykład, przy raku jelita grubego w jamie ustanej można znaleźć więcej bakterii z rodzaju Lactobacillus i Rothia (Willis and Gabaldón, 2020). Więcej przykładów znajduje się w tabelach opublikowanych przez Willis and Gabaldón (2020).

Wpływ dysbiozy na zdrowie ogólne

Kolejny przykład to choroba Alzheimera, której powiązanie z mikrobiomem jamy ustnej jest bardzo aktualnym tematem w sferze naukowej. W mózgach pacjentów z tą chorobą odkryto obecność charakterystycznej dla zapalenia przyzębia bakterii (P. gingivalis). Zauważono też, że im więcej tych bakterii znajduje się w mózgu, tym bardziej zaawansowana jest zazwyczaj choroba (Dominy et al., 2019; Willis and Gabaldón, 2020). Obecnie trwają dalsze badania nad tym jak dokładnie P. gingivalis działa na mózg i jak tę wiedzę można wykorzystać w leczeniu choroby Alzheimera.

Wiadomo też, że bakterie jamy ustnej w pewnym stopniu odpowiadają też za regulację ciśnienia. Dzieje się tak ponieważ mają one zdolność do metabolizowania azotanów pochodzących z żywności co umożliwia produkcję tlenku azotu. Tlenek azotu działa rozszerzająco na naczynia krwionośne, obniżając w ten sposób ciśnienie. Jest on niezbędny dla zdrowia kardiologicznego (Kapil, Webb and Ahluwalia, 2010). Wiele badań wykazało, że częste używanie substancji zabójczym dla tych bakterii, jak chlorheksydyna znajdująca się w niektórych antybakteryjnych płynach do płukania ust, powoduje wzrost ciśnienia (Govoni et al., 2008; Kapil, Webb and Ahluwalia, 2010; Woessner et al., 2016).

Powody dysbiozy

Co powoduje dysbiozę

Bardzo trudno określić dokładnie jak dochodzi do zaburzeń mikrobiomu, ze względu na to jak bardzo różni się on u różnych ludzi i jak czule reaguje na niewielkie zmiany. Znane są jednak czynniki, które mogą powodować lub nasilać dysbiozę mikrobiomu jamy ustnej, jak np.:

  • Nieodpowiednia dieta
  • Nieoptymalna higiena jamy ustnej
  • Palenie tytoniu
  • Antybiotyki i substancje o działaniu antybakteryjnym
  • Choroby ogólnoustrojowe, jak np. cukrzyca
  • Lokalne stany zapalne w jamie ustnej
  • Czynniki genetyczne
  • Choroby ślinianek i zmniejszona produkcja śliny
  • Zaburzona funkcja układu odpornościowego

Podsumowanie

Mikrobiom jamy ustnej to nadal stosunkowo nieznany nam temat. Z tego co już wiadomo, na pewno pełni bardzo istotną rolę nie tylko dla zdrowia jamy ustnej, ale też reszty ciała. Skutki dysbiozy mogą sięgać daleko. Bardzo ważne są działania zapobiegawcze, jak dbanie o dobrą dietę i higienę oraz minimalizowanie innych czynników powodujących dysbiozę flory bakteryjnej. Jeśli już dojdzie natomiast do zaburzeń flory bakteryjnej, jak np. podczas zapalenia dziąseł, próchnicy lub lokalnych infekcji, niezwykle ważne jest leczenie i szybkie przywrócenie równowagi. Obecnie laboratoria na całym świecie pracują nad tym by lepiej poznać temat mikrobiomu i można się spodziewać, że w najbliższych latach będziemy wiedzieć o nim i jego wpływach dużo więcej.

Bibliografia

Deo, P. N. and Deshmukh, R. (2019) ‘Oral microbiome: Unveiling the fundamentals’, Journal of Oral and Maxillofacial Pathology. Wolters Kluwer Medknow Publications, pp. 122–128.

Dominy, S. S., Lynch, C., Ermini, F., Benedyk, M., Marczyk, A., Konradi, A., Nguyen, M., Haditsch, U., Raha, D., Griffin, C., Holsinger, L. J., Arastu-Kapur, S., Kaba, S., Lee, A., Ryder, M. I., Potempa, B., Mydel, P., Hellvard, A., Adamowicz, K., et al. (2019) ‘Porphyromonas gingivalis in Alzheimer’s disease brains: Evidence for disease causation and treatment with small-molecule inhibitors’, Science Advances. American Association for the Advancement of Science, 5(1), p. eaau3333.

Govoni, M., Jansson, E. Å., Weitzberg, E. and Lundberg, J. O. (2008) ‘The increase in plasma nitrite after a dietary nitrate load is markedly attenuated by an antibacterial mouthwash’, Nitric Oxide – Biology and Chemistry. Nitric Oxide, 19(4), pp. 333–337.

Kapil, V., Webb, A. J. and Ahluwalia, A. (2010) ‘Inorganic nitrate and the cardiovascular system’, Heart. BMJ Publishing Group, pp. 1703–1709.

Kilian, M., Chapple, I. L. C., Hannig, M., Marsh, P. D., Meuric, V., Pedersen, A. M. L., Tonetti, M. S., Wade, W. G. and Zaura, E. (2016) ‘The oral microbiome – An update for oral healthcare professionals’, British Dental Journal. Nature Publishing Group, 221(10), pp. 657–666.

Marsh, P. D., Head, D. A. and Devine, D. A. (2015) ‘Ecological approaches to oral biofilms: Control without killing’, in Caries Research. S. Karger AG, pp. 46–54.

Meyle, J. and Chapple, I. (2015) ‘Molecular aspects of the pathogenesis of periodontitis’, Periodontology 2000. Blackwell Munksgaard, 69(1), pp. 7–17. doi: 10.1111/prd.12104.

Takahashi, N. (2015) ‘Oral microbiome metabolism: From “who are they?” to “what are they doing?”’, Journal of Dental Research. SAGE Publications Inc., pp. 1628–1637.

Willis, J. R. and Gabaldón, T. (2020) ‘The human oral microbiome in health and disease: From sequences to ecosystems’, Microorganisms. MDPI AG.

Woessner, M., Smoliga, J. M., Tarzia, B., Stabler, T., Van Bruggen, M. and Allen, J. D. (2016) ‘A stepwise reduction in plasma and salivary nitrite with increasing strengths of mouthwash following a dietary nitrate load’, Nitric Oxide – Biology and Chemistry. Academic Press Inc., 54, pp. 1–7.